Filatelija – (philos /gr/ – onaj koji voli, ljubitelj i ateleia /gr/ – oslobođenost od državnih dažbina)
Ako bismo željeli da definišemo filateliju rekli bismo da ona podrazumijeva bavljenje sakupljanjem, čuvanjem, izlaganjem i proučavanjem poštanskih maraka, te da ima i vrlo značajan trgovački element.
Filatelija je veoma rasprostranjena djelatnost i danas u svijetu na desetine miliona filatelista. Sakupljanje maraka (filatelija) je zabava, ali zabava koja ima i privredni i kulturni značaj. Naime, sakupljanje maraka pruža priliku za sticanje mnogih informacija o geografiji, istoriji, privredi, kulturi zemalja, a važno je naglasiti da razvija mnogo pozitivnih navika, kao što su preciznost, sistematičnost, estetski ukus. Zbog ovoga, u mnogim zemljama filatelija je dodatni nastavni predmet u školama.
Prva vijest o sakupljanju maraka pojavila se 1841. godine u londonskom listu ,,Tajms“, samo godinu dana nakon što je izdata prva marka u svijetu. Prema anegdoti, marke je počeo da sakuplja i lijepi jedan londonski mladić kao dekorativne tapete. Međutim, proučavanje istorije maraka i pojedinosti u vezi sa njima počinje oko 1860. godine. Prva organizovana grupa sakupljača maraka, budućih filatelista, sastala se u Londonu 1863. godine.
Prvi sakupljači željeli su da sakupe što veći broj različitih maraka koje su izlazile u svijetu, bilo žigosanih ili nežigosanih. Takvo generalno sabiranje počelo je biti komplikovano porastom broja izdanja, te su se sakupljači počeli ograničavati na marke koje se izdaju na jednom kontinentu, u grupi država ili jednoj državi. Ubrzo se razvilo specijaliziranje tj. sakupljanje na osnovu razlika u papiru, u nijansama boje, zupčanju… Vrlo privlačan način sakupljanja je i svrstavanje maraka po tematici (tematske zbirke) prema motivima koji su prikazani na markama (flora, fauna, sport, folklor, umjetnička djela, kosmos, brodovi itd.)
Danas se filatelisti organizuju u filatelistička društva ili klubove, a ova u regionalne i državne saveze koji su većinom članovi Međunarodne filatelističke federacije FIP. Filatelističke organizacije priređuju izložbe, izdaju filatelističku literaturu, časopise, organizuju razmjenu maraka itd.
Uporedo sa tokovima u svijetu, u 19. vijeku i u Crnoj Gori jedan broj ljudi počeo je sakupljanje poštanskih maraka. Tako su filatelističke zbirke crnogorskih filatelista bile izložene na svjetskim filatelističkim izložbana 1893. i 1897. u Milanu i Beču.
Poštanska marka je sredstvo plaćanja poštanskih usluga, ali je i jedan od najvažnijih kulturoloških znakova svake zemlje. Ovo prvenstveno zbog toga jer je, kao sredstvo plaćanja, usmjerena na masovno korišćenje u nacionalnom i međunarodnom poštanskom saobraćaju. Nalijepljena na poštansku pošiljku putuje svijetom noseći poruke o kulturi i civilizaciji zemlje iz koje dolazi, o njenim privrednim, naučnim i sportskim postignućima, turističkim ljepotama, istorijskim događajima. Poštanska marka je, zapravo, ambasador svake zemlje. Ona ostaje u nasljeđe generacijama i predstavlja važan segment tradicije svake države.
Kako je nastala marka? Anegdota o ser Rolandu Hilu, koji se tridesetih godina 19. vijeka nalazio na čelu Generalne direkcije pošta Njenog veličanstva u Velikoj Britaniji, slikovito opisuje tadašnje razloge začetka reorganizacije i modernizacije poštanske službe i pojavu maraka kao dokaza o plaćenoj poštarini.
Naime, anegdota kaže da je ser Hil jednog dana šetajući periferijom Londona naišao na djevojku koja je prostirala veš. Do djevojke je došao poštar i pružio joj koverat. Ona je pogledala pošiljku i odmah je vratila poštonoši. Začuđen ovakvim postupkom, ser Hil je prišao djevojci i upitao je zašto je vratila pismo, a da ga nije ni otvorila.
– A zašto bih ga zadržala, kada ionako u njemu ništa ne piše? Moj vjerenik, mornar na brodu njenog veličanstva, mi ovako javlja da je dobro i zdravo. Ni on ni ja nemamo dovoljno novca da platimo poštansku taksu, te smo se dogovorili da se na ovaj način javlja. Tako ja znam da je dobro, a to nas, ipak, ništa ne košta.
Tako je 6. maja 1840. godine u Velikoj Britaniji u poštanski saobraćaj puštena prva marka tzv. ,,crni peni“ (marka od jednoj penija, crne boje, sa likom kraljice viktorije). Nakon toga, većina evropskih i vanevropskih zemalja prihvata marku kao sredstvo naplate poštanskih taksi.
Važno ime u istoriji filatelije je i Henri Arčer koji je 1854. godine osmislio perforir mašinu (mašina koja sa više uzastopnih uboda omogućava odvajanje jednog dijela papira od drugog, bez cijepanja maraka) i na ovaj način smanjio mogućnosti zloupotrebe već korišćenih maraka.
Do danas je u svijetu izdato preko 500 000 izdanja poštanskih maraka.
Crna Gora je svoju prvu poštansku marku izradila 1873. godine u Beču, a naredne, 1874. godine ove marke su uvedene u redovan saobraćaj. Od 1974. godine do 1913. godine izdato je ukupno 15 serija redovnih (franko) maraka. Sva redovna izdanja bila su s likom kralja Nikole. Posebnu vrstu izdanja činile su prigodne marke kojima su, počev od 1893. godine, obilježavani značajni događaji i jubileji crnogorske istorije. Prvo prigodno izdanje maraka koje je Crna Gora upriličila bilo je izdanje povodom četiri stotine godina Obodske štamparije. Takođe, upriličena su prigodna izdanja povodom proglašenja Ustava, dvijestote godišnjice dinastije Petrović, proglašenje Crne Gore za kraljevinu.
Nakon završetka Prvog svjetskog rata, učesnici tzv. Božićne pobune, oružanog ustanka podignutog protiv prosajedinjenja Crne Gore Srbiji formirali su u inostranstvu vladu čiji je cilj bio uspostavljanje suverene crnogorske države i ponovno dovođenje na prijesto kralja Nikole Petrovića. Budući da su crnogorsku emigrantsku vladu priznavale neke evropske države, sa kojima je održavana službena korespodencija, odlučeno je 1921. godine da se odštampaju crnogorske poštanske marke.
Crna Gora je 15. decembra 2005. godine sama izdala poštansku marku, prvi put nakon 1913. godine.
Dakle, prema poštanskoj kodifikaciji, uz likovno rješenje, elementi poštanske marke su sljedeći:
Kao što je pečat način potvrđivanja napisanog, tako je poštanski žig oblik ozvaničenja poštanskih pošiljaka.
Pečatnjak (prsten ili žig) je najprije stavljan na rastopljeni crveni vosak čija je osobina da u vrlo kratkom vremenu postaje čvrst i krt. Svaki pokušaj razdvajanja mase dovodi do pocunja. Crveni pečatni vosak se kroz istoriju pokazao kao pouzdan, koristili su ga pojednci i državne institucije. Doduše, ova praksa se gubi, te se sve više koriste sigurnosne trake u vidu poštanske sigurnosne zaljepnice.
Pošte su otiske žigova stavljale i na omotnicu, a za otiskivanje žiga su koristili mastilo crvene, plavozelene, ljubičaste ili mrkocrne boje. Oblik poštanskog žiga nije se mnogo mijenjao kroz istoriju. Najčešći oblik je kružnica, iako su poznati i žigovi trouglastog i četvorouglastog oblika.
Danas se oblik, veličina, način izrade i materijal žigova utvrđuju posebnim propisima.
Najprepoznatljiviji poštanski žigovi su:
Poštanski žigovi su u Crnoj Gori prvi put upotrijebljeni 1. maja 1874. godine. Riječ je o dva jednokružna žiga prečnika 20, 5 mm, s ćiriličniom tekstom CETINJE i datumom.
Pošta Crne Gore AD
Slobode 1, 81000 Podgorica
Preuzmite našu mobilnu aplikaciju za android uređaje.
Najjednostavnij način da budete u toku sa novim i aktuelnim servisima, uslugama i akcijama Pošte Crne Gore. Prijavite se i primajte na svoj email najnovije informacije ili zapratite naše profile na društvenim mrežama.
